Some important excerpts of the history of Burmese Muslims
လူမ်ိဳးႏွင့္ ဘာသာ ပတ္သက္ျခင္းမရွိ။
လူမ်ိဳးတစ္မ်ိဳး (၀ါ) လူပုဂၢိဳလ္တစ္ဦး၏ တုိင္းရင္းသား (၀ါ) ႏုိင္ငံသားျဖစ္မႈသည္ ထုိပုဂၢိဳလ္က မည္သည့္ ဘာသာကုိ ကုိးကြယ္သည္ (၀ါ) မည္သည့္ဘာသာကုိမွ် မကုိးကြယ္ဆုိသည္ႏွင့္ မသက္ဆုိင္ပါ။ အေျခခံ ဥပေဒအရ ႏုိင္ငံသားတုိင္းသည္ လြတ္လပ္စြာ ယုံၾကည္ ကုိးကြယ္ႏုိင္ပါသည္။ ဘာသာတစ္ရပ္ကုိ ကုိးကြယ္ ၾကေသာ အုပ္စု တစ္စုသည္ လူမ်ိဳးတစ္မ်ိဳး မဟုတ္ပါ။ ကုိးကြယ္ေသာ ဘာသာ ႏွင့္ ပါ၀င္ေသာ လူမ်ိဳးစု သည္ ျခားနားပါသည္။
(၁၉၈၀ခုႏွစ္၊ ဇူလုိင္လ (၃) ရက္ေန႔၊ ႏုိင္ငံသားဥပေဒ ေကာ္မရွင္ဥကၠဌ ေဒါက္တာ ေမာင္ေမာင္ ၏ ရန္ကုန္ သတင္းစာ ရွင္းလင္းပြဲ)
လြတ္လပ္ေရး လႈပ္ရွားမႈ ကာလမွ သမုိင္းမွတ္တမ္းတခ်ိဳ႕
၁။ ဖဆပလ အဖြဲ႔ႀကီးတည္ေထာင္စဥ္ ေနသူရိန္ညီလာခံေခတ္က အဖြဲ႔ခ်ဳပ္အတြင္းရွိ လူထုလူတန္းစား အဖြဲ႔အစည္းမ်ားတြင္ ဗမာမြတ္စလင္ ကြန္ဂရက္ (ဗမက)သည္ တက္တက္ႂကြႂကြေဆာင္ရြက္ေသာ ႏုိင္ငံေရး အဖြဲ႔အစည္း တစ္ခု ျဖစ္ခဲ့သည္။ လြတ္လပ္ေရး တုိက္ပြဲ၀င္စဥ္က (ဗမက)အဖြဲ႔သည္ အျခားအဖြဲ႔အစည္းမ်ား ထက္ပင္ ပုိမုိတက္ႂကြစြာ လႈပ္ရွားခဲ့သည္။
(ေၾကးမုံဦးေသာင္း ေရး- ဗုိလ္ေန၀င္း ဇာတ္လမ္းရႈပ္သမွ် စာအုပ္၊ စာမ်က္ႏွာ-၁၄၁)
၂။ ၁၉၄၇ခုႏွစ္၊ ဖဆပလ အဖြဲ႔ခ်ဳပ္ ပဏာမညီလာခံတြင္ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း က `ကြ်န္ေတာ္တုိ႔ တုိင္းျပည္ မွာ အေလာင္းဘုရား လက္ထက္ကတည္းက မြတ္္စလင္ေတြရွိတယ္၊ ဘရင္ဂ်ီ (ခရစ္ယာန္)ေတြရွိတယ္၊ နတ္ကုိးကြယ္တဲ့ ေတာင္တန္းသားေတြရွိတယ္။ သူတုိ႔ တေတြဟာ အားလုံးႏုိင္ငံသားေတြပဲ။ တုိင္းျပည္ကုိ ကြ်န္တြင္းက လြတ္ေအာင္ တုိက္ထုတ္ၾကတုန္းက ကြ်န္ေတာ္တုိ႔ ခ်ည္းပဲ မဟုတ္ဘူး။ သူတုိ႔ တေတြလည္း ပါ၀င္ခဲ့ၾကတယ္။´
(ေၾကးမုံဦးေသာင္း ေရး-ဗုိလ္ေန၀င္း ဇာတ္လမ္းရႈပ္သမွ် စာအုပ္၊ စာမ်က္ႏွာ-၁၃၉)
၃။ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း က `အခု တုိင္းျပည္ဟာ ကြ်န္တြင္းက လြတ္မယ္ မၾကံေသးဘူး၊ (သူတုိ႔) လူနည္းစု မ်ားအေပၚ အႏုိင္က်င့္ျပီး ငါတုိ႔လူမ်ားစုရဲ့ ဘာသာကုိ ဦးစားေပးလွ်င္ က်ေနာ္တုိ႔ဟာ ေခြးေလာက္ေတာင္ အသုံးမက်ျဖစ္သြားမွာေပါ့။ တုိင္းျပည္ကုိ တုိင္းျပည္အေရးလုိ တြက္ၾကပါ။ တုိင္းျပည္တစ္ခုလုံး ညီညြတ္ဖုိ႔ လုိတယ္။´
(ေၾကးမုံ ဦးေသာင္း ေရး-ဗုိလ္ေန၀င္း ဇာတ္လမ္းရႈပ္သမွ် စာအုပ္၊ စာမ်က္ႏွာ-၁၃၉)
၄။ ၁၉၄၇ခုႏွစ္၊ ေမလ၌ ဖြဲ႔စည္းအုပ္ခ်ဳပ္ပုံ အေျခခံဥပေဒေရးဆြဲရန္အလုိ႔ငွာ ဖဆပလ အဖြဲ႔ခ်ဳပ္၏ ပဏာမ ညီလာခံ က်င္းပရန္ စီစဥ္သည့္ကာလတြင္ ဒီဒုတ္ ဦးဘခ်ိဳ အပါအ၀င္ ဗုဒၶဘာသာရဟန္း တခ်ိဳ႕ႏွင့္ ႏုိင္ငံေရး ေခါင္းေဆာင္တခ်ိဳ႕က ဗုဒၶဘာသာကုိ ႏုိင္ငံေတာ္ဘာသာျဖစ္ေစရန္ ေရးသားေဟာေျပာ လႈံ႔ေဆာ္ခဲ့ၾကသည္။ ထုိအခါ ဖဆပလ အဖဲြ႔ခ်ဳပ္ေခါင္းေဆာင္ ဥကၠဌ ဦးေအာင္ဆန္း က `သမၼတ ဟာ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ ျဖစ္ရမယ္ ဆုိလွ်င္ မွားတယ္။ ဒီလုိလုပ္ၾကရင္ ႏုိင္ငံေတာ္ဟာ ကံဆုိးမုိးေမွာင္က်ဒါပဲ´ဟု ျပင္းထန္ျပတ္သားစြာ ေျပာဆုိ ဆန္႔က်င္ခဲ့သည္။ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း က `ဒီလုိ မဟုတ္မဟတ္တာေတြ ေလွ်ာက္လုပ္ေနၾကယင္ က်ေနာ္တုိ႔ တုိင္းျပည္ဟာ မၾကာမီျပိဳကြဲပ်က္စီးျပီး ကြ်န္သေဘာက္ျဖစ္သြားႏုိင္ပါတယ္။´ ဟု ေျပာဆုိခဲ့သည္။
(ေၾကးမုံ ဦးေသာင္း ေရး- ဗုိလ္ေန၀င္း ဇာတ္လမ္းရႈပ္သမွ် စာအုပ္၊ စာမ်က္ႏွာ-၁၃၈)
၅။ ၀န္ႀကီးခ်ဳပ္ဦးႏု က ဗမာမြတ္စလင္ ကြန္ဂရက္ (ဗမက)အဖြဲ႔၀င္ေတြဟာ ဗမာေတြပါ။ သူတုိ႔ရဲ့ ကုိးကြယ္ တဲ့ ဘာသာ သာ အီစၥလာမ္ျဖစ္တာ။ ထုိစဥ္က ျမန္မာတစ္ႏုိင္ငံလုံးရွိ မြတ္စလင္မ်ားဟာ (ဗမက)ကုိ ေထာက္ခံအားေပး ခဲ့ၾကသည္။
(ေၾကးမုံ ဦးေသာင္း ေရး- ဗုိလ္ေန၀င္း ဇာတ္လမ္းရႈပ္သမွ်၊ စာမ်က္ႏွာ-၁၄၂)
၆။
(၁) ၁၉၄၇ခုႏွစ္၊ ျမန္မာႏုိင္ငံသား ဥပေဒ ပုဒ္မ ၂၁ (၁)တြင္ ဗုဒၶသာသနာသည္ ျမန္မာႏုိင္ငံ၌ ႏုိင္ငံသား အမ်ားစု ကုိးကြယ္ရာ ဘာသာႀကီးတစ္ခုျဖစ္သည္ဟု အသိအမွတ္ျပဳသည္။
(၂) ႏုိင္ငံေတာ္သည္ အီစၥလာမ္ဘာသာ၊ ခရစ္ယာန္ဘာသာ၊ ဟိႏၵဴဘာသာ၊ နတ္ကုိးကြယ္ေသာ ဘာသာ စသည္တုိ႔ကုိ ဤႏုိင္ငံေတာ္ ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ အတည္ျပဳေသာ အခ်ိန္၌ ႏုိင္ငံေတာ္အတြင္း ရွိေနၾက ေသာ ဘာသာတခ်ိဳ႕ျဖစ္ၾကသည္ဟူ၍လည္း အသိအမွတ္ျပဳသည္။
(ေၾကးမုံ ဦးေသာင္း ေရး- ဗုိလ္ေန၀င္း ဇာတ္လမ္းရႈပ္သမွ်၊ စာမ်က္ႏွာ-၁၄၀)
၇။ ၀န္ႀကီးခ်ဳပ္ဦးႏု က `ျပည္ေတာ္သာယာေရး လုပ္ငန္းေတြကုိ ျပျပီးစည္းရုံးတာနဲ႔၊ ဘာသာကုိျပျပီး စည္းရုံး တာက ပုိျပီးလြယ္ကူပါတယ္။ ဘာသာကုိျပျပီး စည္းရုံးတဲ့ အဖြဲ႔အစည္းေတြ ေပၚလာယင္ တုိင္းျပည္အတြက္ မေကာင္းပါ။ ဘာသာေရးကုိ လြတ္လပ္စြာ ကုိးကြယ္ႏုိင္ေပမယ့္ ဘာသာေရး မွ်တမႈမရွိလွ်င္ အဓိကရုဏ္း ေတြ ျဖစ္ျပီး၊ တုိင္းျပည္အတြင္း ေသြးေခ်ာင္းစီးပါလိမ့္မည္။
(ေၾကးမုံ ဦးေသာင္း ေရး- ဗုိလ္ေန၀င္း ဇာတ္လမ္းရႈပ္သမွ်စာအုပ္၊ စာမ်က္ႏွာ-၁၄၂)
၈။ ၁၉၄၆ခုႏွစ္၊ အလယ္ပစၥယံ ဖဆပလ ဥပေဒျပဳ ညီလာခံတြင္ ေခါင္းေဆာင္ႀကီး ဒီဒုတ္ဦးဘခ်ိဳ က ျမန္မာ မြတ္စလင္မ်ားသည္ နယ္ခ်ဲ႕ဆန္႔က်င္ေရး၊ ဖက္ဆစ္ေတာ္လွန္ေရးႏွင့္ လြတ္လပ္ေရးႀကိဳးပမ္းမႈ ကာလမ်ားတြင္ သက္စြန္႔ႀကိဳးပမ္းခဲ့ၾကသူမ်ားျဖစ္သည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ျမန္မာမြတ္စလင္တုိ႔အား ဇာတိဆုိင္ရာ လူမ်ိဳးစု `ျမန္မာမြတ္စလင္´ အျဖစ္ အသိအမွတ္ျပဳရန္ အဆုိအမွတ္ (၆)ကုိ တင္သြင္းခဲ့ရာ ညီလာခံမွ တခဲနက္ ေထာက္ခံခဲ့ၾကသည္။
ထုိစဥ္က ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း အပါအ၀င္ ဗမာေခါင္းေဆာင္မ်ားကုိ မြတ္စလင္တုိ႔က မ်ားစြာ ယုံၾကည္ခဲ့ၾက သည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္ပင္လွ်င္ ဗမာႏိုင္ငံလုံးဆုိင္ရာ ဗမာမြတ္စလင္ ကြန္ဂရက္ (ဗမက) ေခါင္းေဆာင္တခ်ိဳ႕က တုိင္းရင္းသား မြတ္စလင္မ်ားသည္ ဗမာလူမ်ိဳးမ်ားႏွင့္ တသားတည္းရွိသည္ဟုဆုိကာ `ငါတုိ႔သည္ လူမ်ိဳး အားျဖင့္ ဗမာ၊ ကုိးကြယ္ေသာဘာသာမွာ အီစၥလာမ္´ ျဖစ္သည္ဟု ဆုိခဲ့သျဖင့္ ေခါင္းေဆာင္ႀကီး ဒီဒုတ္ ဦးဘခ်ိဳ ၏ အဆုိကုိ ရုပ္သိမ္းခဲ့ရပါသည္။ ထုိစဥ္က လူမ်ိဳးေရး ဘာသာေရးအရ ခြဲျခားမုန္းတီးမႈ အေျခအေန မွာ ယေန႔ကာလကဲ့သုိ႔ မရွိခဲ့ေပ။
(ဗဟုိအလုပ္အမႈေဆာင္အဖြဲ႔ ပသီကြန္ဂရက္၊ ၁၂-၆-၁၉၆၁)
၉။ ျမန္မာ့လြတ္လပ္ေရးအတြက္ ပင္လုံစာခ်ဳပ္ မခ်ဳပ္ဆုိႏုိင္မွီ အခ်ိန္ကေလးက လူမ်ိဳးစု ေခါင္းေဆာင္ မ်ားႏွင့္ ေဆြးေႏြးမႈမေျပလည္သျဖင့္ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းသည္ အိမ္ (ရန္ကုန္) ျပန္ရန္ ေလယာဥ္ကုိ စီစဥ္ ခုိင္းခဲ့သည္။ ထုိအခါ ဦးေဖခင္ (မြတ္စလင္) ႏွင့္ ဗုိလ္ခ်ဳပ္၏အပါးေတာ္ျမဲ ဗုိလ္ထြန္းလွတုိ႔က အေျခအေနကုိ ေကာင္းမြန္စြာ စီစဥ္ႏုိင္ခဲ့သျဖင့္သာ ပင္လုံစာခ်ဳပ္ ဟူ၍ ေပၚလာခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။
(ဦးေဖခင္၊ ကုိယ္ေတြ႔ ပင္လုံ၊ စာမ်က္ႏွာ-၆၉)
၁၀။ အီစၥလာမ္ဘာသာသည္ ျမန္မာႏုိင္ငံသုိ႔ လြန္ခဲ့ေသာ ႏွစ္ေပါင္း (၁၀၀၀) ေက်ာ္၊ (၁၂၀၀) ခန္႔က စ၍ ေရာက္ရွိခဲ့သည္။
(န၀တအစုိးရမွ ထုတ္ေ၀ေသာ `သာသနာေရာင္၀ါ ထြန္းေစဘုိ႔´ စာအုပ္၊ စာမ်က္ႏွာ-၆၅)
၁၁။ ျမန္မာႏုိင္ငံသုိ႔ မြတ္စလင္မ်ားသည္ ကုန္စည္ကူးသန္းေရာင္း၀ယ္ျခင္းျဖင့္လည္း ေရာက္ရွိခဲ့ၾကသည္။ တစ္ခ်ိန္တည္းမွာပင္ ျမန္မာဘုရင္မ်ားႏွင့္ နယ္စားပယ္စားမ်ား၏ ေၾကးစားစစ္သည္ေတာ္မ်ားအျဖစ္ လည္းေကာင္း ေရာက္ရွိခဲ့ၾကသည္လည္း ရွိ၏။ မ်ားစြာေသာ မြတ္စလင္တုိ႔မွာ ဘုရင့္ျမိဳ႕ေတာ္အတြင္း မွာပင္ အေျခခ်ေနထုိင္ခဲ့ၾကသည္။
ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ ဗုဒၶဘာသာမွာ အိႏိၵယအႏြယ္ ဟိႏၵဴလူမ်ိဳး (အႏူရဒၵါ) အေနာ္ရထာမင္း (၁၀၄၄-၁၀၇၇) မတုိင္မွီအထိ ညစ္ညံ့ေသာအက်င့္ပ်က္အရည္းႀကီး ရဟန္းမ်ား၏ စုိးမုိးခ်ယ္လွယ္မႈကုိခံခဲ့ရသည္။ အေနာ္ရ ထာမင္း၏ တပ္မေတာ္သည္ အဆုိပါ ရဟန္းယုတ္ ရဟန္းဆုိးမ်ားကုိ တုိက္ခုိက္ေခ်မႈန္းျပီး ယေန႔ ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ က်င့္သုံးေနေသာ (ေထရ၀ါဒ) ဗုဒၶဘာသာကုိ တည္ေထာင္ခဲ့သည္။
အေနာ္ရထာမင္း၏ တပ္မေတာ္၌ အိႏိၵယအႏြယ္၀င္ တပ္မေတာ္သားမ်ားစြာ ပါ၀င္ခဲ့သည္။ ထုိတပ္မေတာ္ သားမ်ားထဲတြင္ အီစၥလာမ္ဘာသာကုိ ကုိးကြယ္ေသာ မြတ္စလင္တပ္မေတာ္သား အမ်ားအျပားပါ၀င္ခဲ့ၾက သည္။ ထုိတြင္မကေသး အေနာ္ရထာမင္း၏ ကုိယ္ရံေတာ္တပ္ဖြဲ႔တြင္လည္း မြတ္စလင္အမ်ားအျပား ပါ၀င္ အမႈထမ္းခဲ့ၾကသည္။ ထုိသုိ႔ အေနာ္ရထာမင္း၏ တပ္မေတာ္ႏွင့္ ကုိယ္ရံေတာ္ တပ္ဖြဲ႔တြင္ မြတ္စလင္အမ်ား အျပား ပါ၀င္ အမႈထမ္းခဲ့ၾကသည္ကုိ အေနာ္ရထာမင္း၏ တပ္မေတာ္မွ ထုိစဥ္က ၀င့္ႂကြားဂုဏ္ယူ မဆုံးျဖစ္ ခဲ့ၾကသည္။
ဗမာဘုရင္ မင္းႀကီးစြာေစာ္ကဲ (ေအဒီ-၁၃၆၈-၁၄၀၁) လက္ထက္က မြန္တုိ႔၏ ျမဳိ႕ေတာ္ မုတၱမကုိ ဗမာတုိ႔ သြားေရာက္တုိက္ခုိက္ခဲ့သည္။ ထုိသုိ႔ တုိက္ခုိက္ခဲ့စဥ္က မြန္တပ္ဖြဲ႔တြင္ ပါ၀င္ေသာ မြတ္စလင္ အရာရွိႀကီး ႏွစ္ဦး၏ လက္ေအာက္တြင္ အမႈထမ္းေနေသာ မြတ္စလင္တပ္ဖြဲ႔၀င္မ်ား၏ ၾကံ့ၾက့ံခံ တုိက္ခုိက္ မႈကုိ ဗမာတပ္ဖြဲ႔၀င္တုိ႔ အေနႏွင့္ အလူးအလဲ ခံခဲ့ၾကရသည္။
ရာဇဓိရာဇ္မင္း (၁၃၅၈-၁၄၂၃) အေနျဖင့္ ဒဂုံျမိဳ႕ (ယခု ရန္ကုန္ျမိဳ႕)ကုိ တုိက္ခုိက္ခဲ့စဥ္ကလည္း မြတ္စလင္ တုိ႔၏ အကူအညီျဖင့္သာ ေအာင္ျမင္စြာ တုိက္ခုိက္ သိမ္းပုိက္ႏုိင္ခဲ့ျခင္း ျဖစ္သည္။
[M.Siddiq Khan” Captain George Sorrel’s Mission to the Court of Amarapura, 1793-4”, Siddiq Khan, op,cit; p.261, quoting from Symes, Second Embassy to Ava, p.198
Hall,op,cit; p.200. Ibid,p.259 , quoting from Sangermano, The Burmese Empire,p.176. Harvey, op;cit; P-112, B.R. Pearn, A history of Rangoon (Rangoon American Baptist mission Press 1938) P.18; H.R. Spearman , British Burma Gazetteer, vol.1(Rangoon 1880), P-262; Siddiq Khan ,op’cit;x (June, 1936). P-262.]
၁၂။ တုိင္းရင္းသား မြတ္စလင္မ်ားသည္လည္း ျမန္မာဘုရင္ အဆက္ဆက္က မိမိတုိ႔ ေမြးဖြားရာေျမ၊ ထုိေျမကုိ စုိးပုိင္ေတာ္မူေသာ မင္းေကာင္းမင္းျမတ္တုိ႔အတြက္ အသက္ေပး ကာကြယ္ခဲ့ၾကေသာ အစဥ္ အလာ ရွိခဲ့ၾကသူမ်ား ျဖစ္သည္။ ဘာသာေပါင္းစုံကုိ ကုိးကြယ္ေသာ အျခားေသာ တုိင္းရင္းသား ညီအစ္ကုိ မ်ားႏွင့္အတူ တုိင္းရင္းသား မြတ္စလင္မ်ားသည္လည္း ရုန္းကန္လႈပ္ရွားမႈ အရပ္ရပ္၏ ေရွ႕တန္းမွ အသက္ေပး ရပ္တည္ေပးခဲ့ၾကသည္။
Some important excerpts of history of the Muslims in Arakan
ရခုိင္ျပည္မွ မြတ္စလင္မ်ား
၁။ ရခုိင္ဘုရင္ ေဒြင္စျႏၵမင္း (ေအဒီ ၃၂၀-၃၇၅) သည္ ေ၀သာလီေက်ာက္ ေလွကားျမဳိ႕ကုိ တည္ေထာင္ ခဲ့၏။ ထုိျမိဳ႕ကုိ တည္ေထာင္၍ မၾကာမွီမွာပင္ ပင္လယ္ရပ္ျခား တုိင္းႏုိင္ငံမ်ားမွ သေဘၤာႀကီး အေျမာက္အမ်ား ၀င္ထြက္သြားလာခဲ့ၾကသည္။ ထုိသုိ႔ ၀င္ထြက္သြားလာေသာ သေဘၤာအေရအတြက္သည္ တစ္ႏွစ္- တစ္ႏွစ္လွ်င္ တစ္ေထာင္ခန္႔ရွိေၾကာင္း သုေတသီပညာရွိမ်ား၏ မွတ္တမ္းတြင္ ေတြ႔ရသည္။ အလားတူ ရခုိင္ျပည္မွ ကုန္သည္ႀကီးမ်ား၏ သေဘၤာမ်ားသည္လည္း ဘဂၤလားပင္လယ္ေအာ္ တစ္၀ုိက္ ကူးသန္း ေရာင္း၀ယ္ရန္ သြားလာခဲ့ၾကသည္။
[ဦးေအာင္သာဦး ေရး၊ ရခုိင္ယဥ္ေက်းမႈ အတြဲ-၁၊ အမွတ္-၁၊ စာမ်က္ႏွာ-၄၉]
၂။ ဘုရင္နရမိတ္လွ (ေခၚ) မင္းေစာမြန္ (ေခၚ) ေစာမြန္ခန္ (Solmon Khan) သည္ ေလာင္းၾကက္ေခတ္ (ေအဒီ ၁၂၅၀-၁၄၀၄)၏ ေနာက္ဆုံးမင္းျဖစ္သည္။ ယင္းမင္းသည္ အမတ္ႀကီး ဒါးလက္စား အနႏၵသိန္၏ ႏွမေတာ္ ေစာပုညိဳကုိ လုယူသိမ္းပုိက္သျဖင့္ အနႏၵသိန္က (ဗမာဘုရင္) အင္း၀မင္းေဆြ (ေခၚ) ပထမ မင္းေခါင္ထံ စစ္ပန္ခဲ့သည္။ ပထမ မင္းေခါင္ကလည္း သားေတာ္အိမ္ေရွ႕မင္းသား၊ မင္းရဲေက်ာ္စြာအား တုိက္ခုိင္းလုိက္ရာ မင္းရဲေက်ာ္စြာ တုိက္၍ ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၇၆၈ ခုႏွစ္ (ေအဒီ ၁၄၀၄ ခုႏွစ္) တြင္ ေလာင္းၾကက္ျမိဳ႕ ပ်က္ခဲ့သည္။
[ဦးစံသာေအာင္ (ညြန္ၾကားေရးမွဴး) ေရး၊ ရခုိင္ ဒဂၤါးမ်ား၊ စာမ်က္ႏွာ-၃၂]
ဘုရင္နရမိတ္လွ (ေခၚ) မင္းေစာမြန္ သည္ ခရစ္သကၠရာဇ္ (၁၄၀၄)ခုႏွစ္တြင္ ရခုိင္ ထီးနန္းကုိ စြန္႔ျပီး အေနာက္ဖက္ရွိ မြတ္စလင္စုလ္တန္ဘုရင္ အုပ္ခ်ဳပ္ေသာ အေနာက္ဘဂၤလားႏုိင္ငံ၏ ျမိဳ႕ေတာ္ ဂါ၀ါ (Gaur) သုိ႔ ထြက္ေျပးတိမ္းေရွာင္ ခုိလႈံခဲ့သည္။ ဘုရင္နရမိတ္လွ သည္ ဂါ၀ါစုလ္တန္ဘုရင္ အဟာမတ္သွ်ား (Ahamad Shah)ထံ (၂၂)ႏွစ္ခန္႔ ခုိလႈံခဲ့ရသည္။ ထုိသုိ႔ ခုိလႈံေနစဥ္ ဘုရင္နရမိတ္လွ သည္ စုလ္တန္ ဘုရင္ အား က်ဴးေက်ာ္တုိက္ခုိက္လာေသာ ေဒလီဘုရင္ ပါသွ်ား ၏ တပ္မေတာ္အား ခုခံတုိက္ခုိက္ေပးခဲ့သည္။
[Muslim in Burma by Moshe Yegar, Page-18]
ဘုရင္နရမိတ္လွ (မင္းေစာမြန္)မရွိခုိက္ ေလာင္းၾကက္မင္းဆက္ႏွင့္ ေျမာက္ဦးမင္းဆက္တုိ႔ အၾကား (၂၂)ႏွစ္ တုိင္ေအာင္ မြန္ႏွင့္ဗမာတုိ႔ အႀကိမ္ႀကိမ္ အျပန္အလွန္တုိက္ခုိက္ျပီးလွ်င္ ေလာင္းၾကက္ျမိဳ႕ကုိ တစ္လွည့္စီ အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့ၾကသည္။ [ဦးစံသာေအာင္ (ညြန္ၾကားေရးမွဴး) ေရး၊ ရခုိင္ဒဂၤါးမ်ား စာအုပ္၊ စာမ်က္ႏွာ-၃၂]
ဘုရင္နရမိတ္လွအား ခုိလႈံခြင့္ေပးထားေသာ စုလ္တန္ဘုရင္မ်ားသည္ လူသားစိတ္ဓါတ္ရိွၾက၏။ စုလ္တန္ ဘုရင္ အဟာမတ္သွ်ား အား ဆက္ခံေသာ ဘုရင္ နာဒိရ္သွ်ား (Nadir Shah) သည္ ရခုိင္ဘုရင္ နရမိတ္လွ (ေခၚ) မင္းေစာမြန္၏ ေမတၱာရပ္ခံခ်က္အရ ရခုိင္ထီးနန္းတြင္ ျပန္လည္တင္ႏုိင္ရန္အတြက္ (၁၄၃၀) ခုႏွစ္၌ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ႀကီး ၀ါလီခန္ (Veli Khan) ဦးေဆာင္ေသာ မြတ္စလင္တပ္မေတာ္သား (၃၀၀၀၀) (တခ်ိဳ႕က ငါးေသာင္း) ကုိ ရခုိင္ျပည္သုိ႔ ေစလြတ္ခဲ့သည္။ ရခုိင့္ရန္သူမ်ားကုိ ေခ်မႈန္းႏုိင္ေသာအခါ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ႀကီး ၀ါလီခန္ သည္ စုလ္တန္ဘုရင္ ညြန္ၾကားထားသည့္အတုိင္းေဆာင္ရြက္ျခင္း မရွိခဲ့ေပ။ ထုိအေၾကာင္းကုိ ဘုရင္ နရမိတ္လွ က ဒုတိယအႀကိမ္သြားေရာက္ တုိင္ၾကားေသာအခါ ဘုရင္နာဒိရ္သွ်ား (Nadir Shah) သည္ အမ်က္ေဒါသျဖစ္ျပီး ဒုတိယမြတ္စလင္ တပ္မေတာ္ကုိ ရခုိင္ဘုရင္နရမိတ္လွအား ေပးအပ္ကာ ရခုိင္ျပည္ကုိ တုိက္ခုိက္သိမ္းယူေစလ်က္ ရခုိင္ထီးနန္းေပၚ တင္ေပးခဲ့သည္။
[Muslim in Burma by Moshe Yegar, page-18]
ထုိစဥ္က ေလာင္းၾကက္ျမိဳ႕ေတာ္မွာ ပ်က္စီးယုိယြင္းေနျပီျဖစ္သျဖင့္ ရခုိင္ဘုရင္ နရမိတ္လွ (၁၄၀၄-၁၄၃၄) သည္ ျမဳိ႕ေဟာင္း (ေျမာက္ဦး)ကုိ ျမဳိ႕ေတာ္သစ္အျဖစ္တည္ေဆာက္ျပီး တုိင္းျပည္ကုိ အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့သည္။ ဤ အေၾကာင္းႏွင့္ပတ္သက္၍ အဒူမင္းညိဳ ေရး ဧခ်မ္းတြင္ ေအာက္ပါအတုိင္း ေရးသားထားသည္။
`ေလာင္းၾကက္တြင္မူ ရိပ္ျဖဴေဖြးေဖြး တဆယ့္ေလး၀ယ္ ခင့္ေဘးဆုံးစြန္ မင္းေစာမြန္ လွ်င္ တရန္တေထာက္ က်ိန္းခန္းေလွ်ာက္ျဖင့္ ေနာက္သူရတန္ (စုလ္တန္) ပဌာန္ (ပထန္)မင္းေန၊ ေျပးရွာေခ်၍ ျပန္ေလတခါ ျမဳိ႕ေကာင္းရာကုိ ရွာေလအေက်ာ္´
[ဦးစံသာေအာင္ (ညြန္ၾကားေရးမွဴး) ေရး၊ ရခုိင္ ဒဂၤါးမ်ား၊ စာမ်က္ႏွာ-၃၂]
ဘုရင္နရမိတ္လွ (မင္းေစာမြန္)အား ကူညီခဲ့ေသာ မြတ္စလင္စစ္သည္ေတာ္မ်ားကုိလည္း ေျမာက္ဦးျမိဳ႕ အနီးတြင္ ရြာတည္ေဆာက္ျပီး ေနရာခ်ေပးခဲ့သည္။ ထုိရြာအနီးတြင္ မြတ္စလင္ စစ္သည္ေတာ္မ်ားက ဘုရား ၀တ္ျပဳႏုိင္ရန္ စႏီၵခန္ဗလီ (Sandi Khan Mosque) ကုိ ေဆာက္လုပ္ေပးခဲ့ၾကသည္။ ထုိ ဗလီမွာ ယေန႔တုိင္ တည္ရွိေနသည္။ [Muslim in Burma by Moshe Yegar, page-18]
ရခုိင္ျပည္တြင္ စႏၵသူရိယမင္းသည္ သူပုန္တုိ႔လက္ခ်က္ျဖင့္ လြန္ေတာ္မူလွ်င္ ဘုရင္စႏၵ၀ိဇယရာဇာမင္း (၁၇၁၀-၁၇၃၁)သည္ ရခုိင္ထီးနန္းကုိ သိမ္းပုိက္ခဲ့သည္။ ဤမင္းလက္ထက္ ေသာင္းက်န္းေနေသာ ကုိယ္ရံ ေတာ္ အေပါင္းတုိ႔ကုိ ႏွိမ္ႏွင္းျပီးလွ်င္ ဇာတ္ဘာသာေရာယွက္ေနျပီး ျဖစ္ေသာ ျပည္သူမ်ားကုိ စစ္ေၾကာ ေမးျမန္းကာ ဇာတ္ဘာသာအလုိက္ ျမိဳ႕၊ ရြာမ်ား တည္ေဆာက္၍ ေနရာခ်ေပးခဲ့သည္။
[ဦးစံသာေအာင္ (ညြန္ၾကားေရးမွဴး) ေရး၊ ရခုိင္ ဒဂၤါးမ်ား စာအုပ္၊ စာမ်က္ႏွာ-၅၉]
ဂါ၀ါဘုရင္ နာဒိရ္သွ်ားထံမွ ေစလြတ္ေသာ မြတ္စလင္တပ္မေတာ္သားမ်ားသည္ ရခုိင္ျပည္ကုိ က်ဴးေက်ာ္ စုိးမုိးေနသူမ်ားကုိ တုိက္ခုိက္ ေခ်မႈန္းျပီး ရခုိင္ဘုရင္ နရမိတ္လွ (မင္းေစာမြန္)အား ထီးနန္းတင္ေပး ခဲ့ၾကသည္။ မင္းေစာမြန္ အား ကူညီေပးခဲ့ၾကေသာ ထုိမြတ္စလင္ တပ္မေတာ္သားမ်ားကုိ ေနျပည္ေတာ္အား ကုန္းေၾကာင္း၊ ေရေၾကာင္းမ်ားမွ ကာကြယ္ရန္အလုိ႔ငွာ ေလးျမိဳးျမစ္ႏွစ္ဖက္ ႏွစ္ခ်က္တြင္ ေက်းရြာမ်ား တည္ေဆာက္ေစလ်က္ အစီအရီ ေနရာခ်ေပးခဲ့သည္မွာ ယေန႔တုိင္တည္ရွိလ်က္ရွိသည္။
ထုိမြတ္စလင္မ်ားကုိ ထုိစဥ္က ပသီမြတ္စလင္ဟူ၍ ေခၚေ၀ၚခဲ့ၾကသည္။ ရခုိင္ျပည္ကုိ ဗမာဘုရင္ဘုိးေတာ္ ဘုရားက သိမ္းပုိက္ႏုိင္ေသာအခါမွာလည္း ပသီမြတ္စလင္ဟူ၍ပင္ ေခၚေ၀ါခဲ့ၾကသည္။ ၁၈၂၃-၂၄ခုႏွစ္၌ ျဖစ္ပြားခဲ့ေသာ အဂၤလိပ္ျမန္မာပထမစစ္ပြဲတြင္ အဂၤလိပ္တုိ႔က ရခုိင္ကုိ သိမ္းပုိက္ေသာအခါ ရခုိင္ျပည္ရွိမြတ္စလင္မ်ားကုိ အာရ္ကာန္မြတ္စလင္ (Arakanese Muslims) ဟူ၍လည္းေကာင္း၊ ဗုဒၶ ဘာသာ၀င္မ်ားအား အာရ္ကာန္ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ား (Arakanese Buddhists) ဟူ၍လည္းေကာင္း ေခၚေ၀ၚခဲ့ ၾကသည္။ ျမန္မာႏုိင္ငံ လြတ္လပ္ေရးလႈပ္ရွားမႈကာလႏွင့္ ၁၉၄၈ခုႏွစ္၌ ျမန္မာႏုိင္ငံလြတ္လပ္ေရးရျပီး ေနာက္ပုိင္းတြင္ ရခုိင္မြတ္စလင္မ်ား (Arakanese Muslims) ဟူ၍လည္းေကာင္း၊ ရခုိင္ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ား အား (Arakanese Buddhists) ဟူ၍လည္းေကာင္း ေခၚေ၀ၚလာခဲ့ၾကသည္။
ဒုတိယ ကမၻာစစ္အတြင္း (၁၉၄၂)ခုႏွစ္၌ ျဖစ္ပြါးေသာ လူမ်ိဳးေရး အဓိကရုဏ္းတြင္ ထုိရခုိင္မြတ္စလင္ (ပသီ)မ်ားအား ေဘးအႏၱရာယ္ မျပဳၾကရန္ ထုိေဒသရွိ ရခုိင့္သမုိင္းကုိ နားလည္ၾကေသာ ရခုိင္ဗုဒၶဘာသာ၀င္ ေခါင္းေဆာင္မ်ားက လူဆုိးလူမုိက္မ်ားကုိ ဟန္႔တား ေပးခဲ့ၾကသည္။ [စာေရးသူ]
ေျမာက္ဦးျမိဳ႕သည္ ဗမာဘုရင္ဘုိးေတာ္ေမာင္၀ုိင္း ရခုိင္ျပည္ကုိ က်ဴးေက်ာ္တုိက္ခုိက္ သိမ္းပုိက္သည့္ (၁၇၈၄)ခုႏွစ္ တုိင္ေအာင္ ရခုိင္ျမိဳ႕ေတာ္ အျဖစ္တည္ရွိခဲ့သည္။
[Muslim in Burma by Moshe Yegar, page-18]
၃။ (က) ခရစ္သကၠရာဇ္ (၁၅၃၁)ခုႏွစ္ခန္႔က မင္းဘာႀကီး (မင္းဘင္) လက္ထက္တြင္ ပါရွန္အင္ပါယာဘက္မွ ဦးကာဒီ ဦးေဆာင္ေသာ သံအမတ္သုံးဦးသည္ ဘုရင္ထံလာေရာက္ ဆည္းကပ္ခဲ့ၾကသည္။ ယင္းအခ်ိန္တြင္ အိႏိၵယႏိုင္ငံ ေဒလီျမိဳ႕မွ အီစၥလာမ္ပညာရွင္ တရားေဟာဆရာမ်ားကုိ ေခၚလာျပီး သူတုိ႔၏အီစၥလာမ္တရား မ်ားကုိ ေဟာၾကား ေျပာၾကားခဲ့သျဖင့္ ရခုိင္အမ်ိဳးသားတခိ်ဳ႕ အီစၥလာမ္ဘာသာကုိ ကူးေျပာင္းယုံၾကည္ခဲ့ ၾကသည္။
(ခ) ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၈၉၃ ခုႏွစ္ (ခရစ္သကၠရာဇ္-၁၅၃၁ခုႏွစ္)က နန္းတက္ေသာ မင္းဘာႀကီးဘုရင္ (မင္းဘင္) (ဇေဘာက္သွ်ား) (၁၅၃၁-၁၅၅၃)လက္ထက္ ပါရွန္ဘုရင္၏သံအမတ္တခ်ိဳ႕သည္ လည္းေကာင္း၊ ရခုိင္ဘုရင္၏ မူသွ်ား၊ ေဟာႏူးသွ်ား တုိ႔သည္လည္းေကာင္း၊ ေဒလီမွ ပါရွန္သာသနာျပဳမ်ားကုိ ပင့္ဖိတ္၍ မဟာမတ္ဘာသာတရားကုိ ရခုိင္ဗုဒၶဘာသာ၀င္တုိ႔အား ေန႔ညမျပတ္ တြင္တြင္ႀကီး ေဟာေျပာေစခဲ့ရာ ရခုိင္ ဗုဒၶဘာသာ၀င္တခ်ိဳ႕မွာ မဟာမတ္ဘာသာသုိ႔ ကူးေျပာင္းသြားခဲ့သည္။
မင္းဘာႀကီးဘုရင္၏ တပ္မေတာ္ထဲတြင္ ေလးကုိင္ ကမာန္သူရဲေကာင္း ငါးေသာင္းေက်ာ္ ရွိခဲ့သည္။
[ဓည၀တီ ဆရာေတာ္ ဦးညာဏ ေရး၊ ရာဇ၀င္သစ္ ဒုတိယတြဲ၊ စာမ်က္ႏွာ-၁၆၁၊ ၁၆၂၊ ၁၆၃]
[ဦးလွထြန္းျဖဴ ေရး၊ ရခုိင္ျပည္နယ္တုိင္းရင္းသား လူမိ်ဳးစုမ်ား၊ စာမ်က္ႏွာ-၄၆၊ ၄၇]
ထုိမြတ္စလင္မ်ား၏ အဆက္အႏြယ္မ်ားကုိ ယေန႔ေျမာက္ဦး (ျမိဳ႕ေဟာင္း)ႏွင့္ မင္းျပားျမိဳ႕နယ္ ေလးျမဳိးျမစ္ တစ္၀ွမ္းရွိေက်းရြာမ်ား၊ စစ္ေတြ၊ ေက်ာက္ေတာ္ႏွင့္ ရခုိင္ျပည္နယ္ အျခားေဒသမ်ားတြင္လည္း ေတြ႕ရွိၾကရ မည္ ျဖစ္သည္။ [စာေရးသူ]
၄။ ပထမေျမာက္ဦးေခတ္ မင္းတစ္ပါးျဖစ္ေသာ `ဇလတေစာမြတ္´ (သဇာတမင္း)လက္ထက္မွစ၍ မင္းအဆက္ဆက္တုိင္ေအာင္ အိႏိၵယမွသာသနာျပဳမ်ားလာေရာက္ သာသနာျပဳခဲ့သျဖင့္ ရခုိင္ျပည္သူ အေျမာက္အမ်ား အီစၥလာမ္ဘာသာသုိ႔ ကူးေျပာင္းခဲ့ၾကသည္။
[ေက်ာင္းအုပ္ဆရာႀကီး ဦးေရႊျပည့္ ေရး၊ ရခုိင္အႏြယ္၀င္ ကမာန္လူမ်ိဳးတုိ႔၏ ျဖစ္စဥ္သမုိင္း၊ စာမ်က္ႏွာ-၄၃]
၅။ စႏၵသုဓမၼရာဇာ (၁၆၅၂-၁၆၇၄) မင္း လက္ထက္တြင္ မဂုိဘုရင္ သွ်ာဂ်ာဟန္ ၏ သားေတာ္ သွ်ာသ်ဴဂ်ာ (Shah Shujar) သည္ ေနာင္ေတာ္ ၾသရန္ဇစ္ ႏွင့္ ထီးနန္းလုရာတြင္ ရႈံးနိမ့္ေသာေၾကာင့္ အသက္အႏၱရာယ္ ကုိ စုိးရိမ္၍ ေအဒီ ၁၆၆၀ခုႏွစ္၊ ၾသဂုတ္လ (၂၆)ရက္ေန႔တြင္ မိမိ၏မိသားစုမ်ားအပါအ၀င္ အေျခြအရံ အေစာင့္အေရွာက္မ်ားႏွင့္အတူ ရခုိင္ျပည္ ေျမာက္ဦးျမိဳ႕သုိ႔ ထြက္ေျပးတိမ္းေရွာင္လာခဲ့သည္။ မဂုိမင္းသား သွ်ာသ်ဴဂ်ာအား ရခုိင္ဘုရင္ စႏၵသုဓမၼရာဇာ က ေကာင္းစြာႀကိဳဆုိလက္ခံျပီး ျမိဳ႕ေတာ္ အနီးတြင္ ေနရာခ်ေပး ခဲ့သည္။ [ဦးစံသာေအာင္ (ညြန္ၾကားေရးမွဴး) ေရး၊ ရခုိင္ ဒဂၤါးမ်ား စာအုပ္၊ စာမ်က္ႏွာ-၅၂]
ဤအေရးႀကီးေသာ အျဖစ္အပ်က္သည္ ႏုိင္ငံျခားတုိင္းျပည္တစ္ခုမွ မြတ္စလင္မ်ားကုိ ရခုိင္ဘုရင့္ ေနျပည္ ေတာ္သုိ႔ ထပ္မံ၀င္ေရာက္ရန္ အေၾကာင္းတစ္ရပ္ျဖစ္လာသည့္ျပင္ ရခုိင္ဘုရင့္ ႏုိင္ငံေတာ္အတြင္း ႏုိင္ငံေရး အေျပာင္းအလဲတစ္ရပ္ ျဖစ္လာေစရန္ အေၾကာင္းအခ်က္တစ္ရပ္ ျဖစ္လာသည္။
[ဦးစံသာေအာင္ (ညြန္ၾကားေရးမွဴး) ေရး၊ ရခုိင္ဒဂၤါးမ်ားစာအုပ္၊ စာမ်က္ႏွာ-၅၂]
ဤသမုိင္းဆုိင္ရာ အေရးႀကီးေသာ အျဖစ္အပ်က္ကုိ သမုိင္းသုေတသီအမ်ားအျပားတုိ႔က အမ်ိဳးမ်ိဳးေဖာ္ျပ ခဲ့ၾကသည္။
၆။
(က) ခရစ္သကၠရာဇ္ (၁၆၅၇)ခုႏွစ္တြင္ မဂုိဧကရာဇ္ဘုရင္ `သွ်ာဂ်ာဟန္´ (Shah Jahan)၏ သားေတာ္ မင္းသားႀကီး `ၾသရန္ဇစ္´ (Aurang Zeb) ႏွင့္ ညီေတာ္ မင္းသားငယ္ `သွ်ာသ်ဴဂ်ာ´ (Shah Shujar)တုိ႔ နန္းလုၾကရာ (၁၆၅၈)ခုႏွစ္တြင္ ဖခင္အား နန္းခ်ျပီး သားႀကီး `ၾသရန္ဇစ္´နန္းတက္ခဲ့သည္။ ေအဒီ (၁၆၆၀) ခုႏွစ္ ၌ `သွ်ာသ်ဴဂ်ာ´မွာ လုံး၀ အေရးႏွိမ့္သျဖင့္ သူ႔မိသားစုအပါအ၀င္ ကုိယ္ရံေတာ္တပ္ဖြဲ႔၀င္မ်ားႏွင့္ အတူ `ဒါကာ´(Dhaka)မွ `စစ္တေကာင္း´သုိ႔လည္းေကာင္း၊ ထုိမွ တစ္ဆင့္ ရခုိင္ျပည္သုိ႔ထြက္ေျပး တိမ္းေရွာင္ လာခဲ့သည္။ [Hall, History of Southeast Asia, pp. 338-339]
ရခုိင္ဘုရင္ `စႏၵသုဓမၼရာဇာ´(၁၆၅၂-၁၆၇၄)ကလည္း `သွ်ာသ်ဴဂ်ာ´၏ ေနာက္လုိက္တပ္ဖြဲ႔၀င္မ်ား အပါအ၀င္ သွ်ာသ်ဴဂ်ာမင္းသားအား (၁၆၆၀)ခုႏွစ္၊ ၾသဂုတ္လ (၂၆)ရက္ေန႔တြင္ ႀကိဳဆုိကာ ေျမာက္ဦး (ျမိဳ႕ေဟာင္း) ျမိဳ႕အနီးတြင္ ေနထုိင္ခြင့္ျပဳခဲ့သည္။
[ဦးစံသာေအာင္ (ညြန္ၾကားေရးမွဴး) ေရး၊ ရခုိင္ဒဂၤါမ်ား စာအုပ္၊ စာမ်က္ႏွာ-၂၅]
ယင္းသုိ႔ ရခုိင္ျပည္သုိ႔၀င္ေရာက္ျပီး ခုိလႈံမႈရယူခဲ့ျခင္းမွာ အထက္၌ေဖာ္ျပခဲ့သည့္အတုိင္း ဘုရင္နရမိတ္လွ (မင္းေစာမြန္)သည္ မဂုိဘုရင္မ်ားထံ (၂၂)ႏွစ္ၾကာ ခုိလႈံခဲ့ရာ၌ မဂုိဘုရင္မ်ားက မိမိတုိ႔၏မြတ္စလင္ တပ္မေတာ္ျဖင့္ ရခုိင့္ရန္သူမ်ားကုိ တုိက္ခုိက္ေခ်မႈန္းျပီး ရခုိင္ဘုရင္ မင္းေစာမြန္အား ရခုိင္ထီးနန္းတြင္ ျပန္လည္ကူညီ တင္ေျမွာက္ခဲ့သည္မ်ားကုိ ေထာက္ခ်င့္လ်က္ ရခုိင္ဘုရင္ကုိ ယုံၾကည္အားကုိးျပီး ခုိလႈံမႈ ယူရန္ ၀င္ေရာက္လာျခင္း ျဖစ္တန္ရာသည္။ [Hall, History of Southeast Asia, pp. 338-339]
သွ်ာသ်ဴဂ်ာ မင္းသားအား ခုိလႈံခြင့္ျပဳရာတြင္ ရခုိင္ဘုရင္ စႏၵသုဓမၼရာဇာ က သွ်ာသ်ဴဂ်ာမင္းသား၏ အလုိ အတုိင္း ရာသီဥတုေကာင္းမြန္လာေသာအခါ သွ်ာသ်ဴဂ်ာမင္းသားအား ေဆာ္ဒီအေရဗ်ႏုိင္ငံ မကၠာျမိဳ႕ေတာ္သုိ႔ သြားေရာက္ျပီး ဘုရားဖူးႏုိင္ေအာင္ စီမံေပးမည္ဟု ကတိျပဳခဲ့သည္ဆုိ၏။ ထုိစဥ္က ရခုိင္ျပည္တြင္ မြတ္စလင္ အေျမာက္အမ်ားေနထုိင္လ်က္ရွိေနၾကသည္။ သုိ႔ေသာ္ ေနာက္ပုိင္း၌ ဘုရင္ `စႏၵသုဓမၼရာဇာ´က ကတိ အတုိင္း မေဆာင္ရြက္သည့္အျပင္ သွ်ာသ်ဴဂ်ာမင္းသား၏ သမီးေတာ္တစ္ပါးကုိ လက္ထပ္လုိသည္ဟုပင္ ေတာင္းဆုိခဲ့သည္ဆုိ၏။ ထုိအခ်က္ကုိ `သွ်ာသ်ဴဂ်ာ´မင္းသားက လက္မခံ ဖယ္ရွားရာမွ ရခုိင္ဘုရင္ `စႏၵသုဓမၼရာဇာ´ႏွင့္ `သွ်ာသ်ဴဂ်ာ´မင္းသားတုိ႔ အၾကား ပဋိပကၡျဖစ္လာရာ `သွ်ာသ်ဴဂ်ာ´မင္းသား ႏွင့္ မိသားစု မွာ ၁၆၆၁ခုႏွစ္၊ ေဖေဖၚ၀ါရီလတြင္ ကြပ္မ်က္ျခင္း ခံရသည္ဟု ဆုိ၏။
[Francois Bernie,Travels in the Mogul Empire, A.D. 1656-1668,tans.Archibald Constable , ed.vincent, A.Smith ,(2nd ed; Oxford University press,1916, pp.109-115.]
အထက္ပါအေၾကာင္းကိစၥကုိ ေပၚတူဂီဘုန္းေတာ္ႀကီး `မန္ရီ(က္) (Manrique) ႏွင့္ ျပင္သစ္ရူပေဗဒပညာရွင္ `ဘာနီယား´(Bernier)တုိ႔က ေရးသားေဖာ္ျပခဲ့ျခင္း ျဖစ္သည္။ `ဘာနီယား´သည္ (၁၆၅၈ မွ ၁၆၆၇)ခုႏွစ္မ်ား အတြင္း အိႏိၵယႏုိင္ငံ၌ ေနထုိင္ခဲ့သည္။ ထုိ႔အျပင္ အဆုိပါမွတ္တမ္းကုိ `ဘာတာဗီယာ´ (Batavia) ရွိ `ဒါးခ်္´ အေရွ႕အိႏိၵယ ကုမၸဏီ (Dutch East-India Company)၏ ေမာ္ကြန္းတုိက္တြင္ ထိန္းသိမ္းထားေၾကာင္း ေဖာ္ျပထားသည္။ ထုိကုမၸဏီ၏ ကုိယ္စားလွယ္မ်ားစြာမွာ ထုိစဥ္က ေျမာက္ဦး (ျမိဳ႕ေဟာင္း) ျမိဳ႕တြင္ ရုံးစုိက္ ေနထုိင္ ခဲ့ၾကသည္။
[D.G.Hall,’ studies in Dutch Relations with Arakan, part 11, Shah Shuja and Dutch withdrawal in 1665, Burma Research Society 15th Anniversary Publication No.2,1960, p.72.]
(ခ) ထုိအခ်ိန္ကာလက အျခားရခုိင္သတင္းဌာနတစ္ခု၏ အဆုိအရ `သွ်ာသ်ဴဂ်ာ´ (Shah Shujar) သည္ ၄င္းႏွင့္အတူပါလာေသာ တပ္ဖြဲ႔၀င္မ်ားႏွင့္အတူ ရခုိင့္ထီးနန္းကုိ သိမ္းပုိက္၍ ၄င္းကုိယ္တုိင္ ဘုရင္အျဖစ္ ခံယူရန္ႀကိဳးပမ္းခဲ့သည္ဟုဆုိ၏။ ထုိအၾကံအစည္ကုိ ဘုရင္`စႏၵသုဓမၼရာဇာ´သိရွိေသာအခါ `သွ်ာသ်ဴဂ်ာ´ မင္းသားအားဖမ္းဆီး၍ ကြပ္မ်က္ခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္ဟုဆုိျပန္သည္။ သွ်ာသ်ဴဂ်ာ အေရးအခင္းသည္ စႏၵသုဓမၼရာဇာ လက္ထက္ ၁၆၆၁ခုႏွစ္၊ ေဖေဖၚ၀ါရီလတြင္ ျဖစ္ပြါးခဲ့သည္။
[ဦးစံသာေအာင္ (ညြန္ၾကားေရးမွဴး) ေရး၊ ရခုိင္ဒဂၤါးမ်ား စာအုပ္၊ စာမ်က္ႏွာ-၅၂) Ibid;pp.88-89.]
၇။ `သွ်ာသ်ဴဂ်ာ´မင္းသား၏ က်န္ရစ္ခဲ့ေသာ တပ္မေတာ္သားမ်ားကုိ ရခုိင္ဘုရင့္ကုိယ္ရံေတာ္တပ္ဖြဲ႔တြင္ ေလးသည္ေတာ္မ်ားအျဖစ္အမႈထမ္းေစခဲ့သည္။ ၄င္းတုိ႔မွာ `ကမာန္´လူမ်ိဳးအျဖစ္ ယေန႔တုိင္ တည္ရွိေန သည္။ `ကမာန္´ (Kaman)ဆုိသည္မွာ ပါရွန္စကားျဖစ္ျပီး `ေလး´ဟူ၍ အဓိပၸါယ္ ရသည္။
[ဦးစံသာေအာင္ (ညြန္ၾကားေရးမွဴး) ေရး၊ ရခုိင္ဒဂၤါးမ်ား စာအုပ္၊ စာမ်က္ႏွာ-၅၂]
၈။ ရခုိင္ဘုရင္ ဘေစာျဖဴမင္း (ကလီမာသွ်ား) (၁၄၅၉-၁၄၈၂)လက္ထက္ ကမာန္စစ္သည္မ်ား ရွိခဲ့သည္။ ကမာန္ဆုိေသာ ေ၀ါဟာရမွာ ပါရွန္စကားမွ ဆင္းသက္လာသည္။ ထုိစကားလုံးႏွင့္ပတ္သက္၍ ရခုိင္ဘုရင္ ဘေစာျဖဴမင္း၏ သမီးေတာ္ ဧခ်မ္းအပုိဒ္ (၃၃)တြင္ ကမာန္ဆုိသည္မွာ ေလးျမားအတတ္၌ ကြ်မ္းက်င္ေသာ ေလးသည္ေတာ္မ်ားကုိ ေခၚဆုိသည္။ ရခုိင္တပ္မေတာ္တြင္ ကမာန္ေလးသည္ေတာ္ တပ္ရွိခဲ့သည္။
[ဦးလွထြန္းျဖဴ ေရး၊ ရခုိင္ျပည္နယ္ တုိင္းရင္းသား လူမ်ိဳးစုမ်ား၊ စာမ်က္ႏွာ-၄၈]
၉။ (က) ရခုိင္ရာဇ၀င္တြင္ `မဟာေမဒင္´ဘာသာ၀င္မ်ားျဖစ္ေသာ ဘုရင္ေလးသည္ေတာ္ ကုိယ္ရံေတာ္တပ္ မ်ားကုိ လြတ္လပ္စြာ ကုိးကြယ္ခြင့္ေပးခဲ့ေၾကာင္း ထင္ရွားသည္။ မင္းေစာမြန္ လက္ထက္မွစ၍ ႏွစ္ေပါင္း တစ္ရာေက်ာ္ မြတ္စလင္မင္းမ်ား၏ ၾသဇာ လြမ္းမုိးမႈကုိ ခံခဲ့ရသည္။
[ဦးေအာင္သာဦး ေရး၊ ဘေစာျဖဴမင္းသမီး ဧခ်မ္း `ေရႊေစတီမူ´၊ စာမ်က္ႏွာ-၈၄]
(ခ) ရခုိင္ျပည္သည္ ေျမာက္ဦးေခတ္စတင္ထူေထာင္ခဲ့သည္မွ ကမာန္တုိ႔အား ႏွိပ္ကြပ္ခဲ့ေသာ စႏၵ၀ိဇယ ရာဇာ (၁၇၁၀-၁၇၃၁) လက္ထက္ထိတုိင္ေအာင္ မည္သည့္တုိင္းတစ္ပါးမင္း၏ လက္ေအာက္ခံ မျဖစ္ခဲ့ေပ။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ေျမာက္ဦးေခတ္ တစ္ေလွ်ာက္လုံး ရခုိင္ဘုရင္မ်ားႏွင့္ ကမာန္ကုိယ္ရံေတာ္တပ္သားမ်ားမွာ ေသအတူရွင္အမွ် ဒဂၤါးတစ္ျပား၏ ေခါင္းႏွင့္ပန္းကဲ့သုိ႔ တစ္ေပါင္းတစ္စည္းတည္း ျပည္ရြာအေရးကုိ ေဆာင္ရြက္ခဲ့ၾကသည္။
[ေက်ာင္းအုပ္ဆရာႀကီး ဦးေရႊျပည့္ ေရး၊ ရခုိင္အႏြယ္၀င္ ကမာန္လူမ်ိဳးတုိ႔၏ ျဖစ္စဥ္ သမုိင္း၊ စာမ်က္ႏွာ-၃၅]
၁၀။ ဘုိးေတာ္ဘုရား (ဘုိးေတာ္ဦး၀ုိင္း/ပဒုံမင္း) (ေအဒီ ၁၇၈၂-၁၈၁၉)လက္ထက္ မတုိင္မွီကပင္ တုိင္းရင္း သား မြတ္စလင္မ်ားမွာ ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ အေျခတက် ေနထုိင္လာခဲ့ၾကသည္။ မြတ္စလင္မ်ားသည္ အျခား တုိင္းရင္းသားမ်ားႏွင့္ ဆုိးတူေကာင္းဘက္ လုပ္ကုိင္စားေသာက္လာၾကသည္။ တုိင္းရင္းသား မြတ္စလင္ မ်ားမွာ တုိင္းျပည္အေပၚမွာေရာ၊ ဘုရင္မင္းျမတ္မ်ားအေပၚမွာပါ သစၥာရွိခဲ့ၾကသည္။
(က) ယင္းကာလအတြင္းမွာ သာသနာ့ပညာရွင္ႀကီးတစ္ဦးျဖစ္ေသာ ဆရာႀကီး `အာဗစ္ရွာဟူစိန္နီ´ သခင္ မွာ ဘုရင့္နန္းေတာ္ အတြင္း၀င္ေရာက္ခစားခြင့္ရရွိခဲ့သည္။ ဘုရင္မင္းျမတ္သည္ ဆရာႀကီး `အာဗစ္ရွာ ဟူစိန္နီ´သခင္၏ သိကၡာသမာဓိရွိမႈကုိ ယုံၾကည္သျဖင့္ ႏုိင္ငံတစ္၀ွမ္းေနထုိင္ၾကကုန္ေသာ အီစၥလာမ္ ဘာသာ၀င္ မြတ္စလင္မ်ား၏ သာသနာေရးရာ ကိစၥအ၀၀ကုိ ေျပလည္ေအာင္ အဆုံးအျဖတ္ေပးႏုိင္ရန္ အလုိ႔ငွာ ေအာက္ပါအမိန္႔ျပန္တမ္းကုိ ထုတ္ျပန္ခဲ့သည္။
(ခ) `အာဗစ္ရွာ တုိ႔ သိႏီၷမွ ငေရႊလု၊ ငေရႊဧတုိ႔က ႏုိင္ငံေတာ္အတြင္း အရပ္ရပ္ရွိ ျမိဳ႕ရြာမ်ားမွာ ေနထုိင္ ၾကကုန္ေသာ ပသီမြတ္စလင္တုိ႔အား ၄င္းတုိ႔ဘာသာက်မ္းမွာရွိသည့္အတုိင္း ေျဖရွင္းေပးသည္ကုိ ပသီ မြတ္စလင္အားလုံးက နာခံၾကရမည္။´ `ရခုိင္ျပည္ ေလးျမိဳးေက်းရြာမ်ားမွာ ေနထုိင္ၾကသည့္ ပသီ မြတ္စလင္တုိ႔ကလည္း ျမန္မာႏုိင္ငံျမိဳ႕ရြာ အရပ္ရပ္ရွိ ပသီမြတ္စလင္မ်ားကဲ့သုိ႔ပင္ အာဗစ္ရွာ ႏွင့္ သိႏၷီမွ တပည့္တုိ႔၏ဘာသာေရးဆုိင္ရာ ဆုံးျဖတ္ခ်က္မ်ားကုိ နာခံရမည္´ဟူ၍ ျမန္မာသကၠရာဇ္ (၁၁၆၉)ခုႏွစ္၊ တန္ေဆာင္မုန္းလျပည့္ေက်ာ္ (၃)ရက္၊ ခရစ္ သကၠရာဇ္ (၁၈၀၈)ခုႏွစ္၊ ႏုိ၀င္ဘာလတြင္ ဤအမိန္႔ေတာ္ကုိ ထုတ္ျပန္ခဲ့သည္။
[ဘုိးေတာ္မင္းတရားႀကီး၏ အမိန္႔ေတာ္ျပန္တမ္း အတြဲ-၄၊ စာမ်က္ႏွာ-၁၇၆]
၁၁။ ဘုရင္မင္းျမတ္၏ အမိန္႔ေတာ္အရ အီစၥလာမ္သာသနာေရးရာ ကိစၥႏွင့္ပတ္သက္၍ စီရင္ဆုံးျဖတ္ေသာ `အဗစ္ရွာဟူစိန္နီ´သခင္ႀကီးကုိ ျမန္မာတစ္ႏုိင္ငံလုံးရွိ တုိင္းရင္းသား အီစၥလာမ္ဘာသာ၀င္ မြတ္စလင္မ်ား သာမက အျခားဘာသာ၀င္လူမ်ိဳးမ်ားကပါ ရုိေသေလးစား လုိက္နာခဲ့ၾကသည္။
[ရႏၱမိတ္ေက်ာ္ထင္ ေရး၊ ေရစႀကိဳပုံေတာ္ျဖတ္ထုံး၊ စာမ်က္ႏွာ-၂၄။ လက္လြန္မႈတရား ျဖတ္ထုံး (၂)၊ စာမ်က္ႏွာ-၃၀။ အိမ္ေထာင္မႈတရား ျဖတ္ထုံး (၄)]
၁၂။ ထုိ႔အျပင္ ဘုရင့္အမႈေတာ္၀န္ထမ္းမ်ားထဲတြင္ အီစၥလာမ္ပညာရွင္ႀကီး စာဆုိေတာ္ `ဦးႏု´ သည္လည္း ထူးခြ်န္ေသာပညာရွင္ႀကီး အျဖစ္ေပၚထြန္းခဲ့သည္။ ဆရာႀကီး ဦးႏု သည္ စာေပအရာ မွာ ထူးခြ်န္သည့္အျပင္ တုိင္းျပည္ႏွင့္ ဘုရင့္အေပၚမွာလည္း သစၥာရွိသျဖင့္ ဆရာႀကီးအား `ေရႊေဘာင္သာဂ´ဘြဲ႔ကုိ အပ္ႏွံျပီး ရမၼာ၀တီ (ရမ္းျဗဲ) ျမိဳ႕ေတာ္၀န္အျဖစ္ ခန္႔အပ္ခဲ့သည္။
ဆရာႀကီး ဦးႏု သည္ မ်က္ေမွာက္ကာ၌ သာသနာပညာရွင္မ်ားက ကုိးကားလ်က္ရွိေသာ (၃၅) ခဏ္းက်မ္း (၁၁)ခဏ္းက်မ္းအျပင္ ဘုရင္မင္းျမတ္အား သံေတာ္ဦးတင္လႊာကုိပါ ေရးသားခဲ့သည္။ ၄င္းျပင္ ဘဂၤလား သြား မွတ္တမ္းတြင္ အပုိဒ္ႀကီးေပါင္း (၅၅)ပုိဒ္ကုိ လကၤာဖြဲ႔ျပီး ေရးသားခဲ့သည္။
အဆုိပါ လကၤာႀကီးအပုိဒ္တုိင္းမွာ သံေ၀ဂတရားမ်ားႏွင့္ ဖြဲ႔စည္းေရးသားခဲ့သည္။ စာေပအရာမွာ အလြန္ ထူးခြ်န္ေသာ ဆရာႀကီး ဦးႏု အား အိႏိၵယသုိ႔ ေစလႊတ္ျပီး သကၠဋက်မ္း၊ ဟိႏၵဴက်မ္းႏွင့္ ပသီ မြတ္စလင္တုိ႔၏ က်မ္းမ်ားကုိ သယ္ေဆာင္လာမည့္ ကုိယ္စားလွယ္အဖြဲ႔တြင္ ေခါင္းေဆာင္အျဖစ္ လုိက္ပါေစခဲ့သည္။
[ကုန္းေဘာင္ေခတ္ မဟာရာဇ၀င္ႀကီး ဒုတိယတြဲ၊ စာမ်က္ႏွာ-၁၅၇ ႏွင့္ ၁၆၆]
၁၃။ ရခုိင္တုိင္းရင္းသားတုိ႔သည္ ေရွးမဇိၨဳမေဒသမာဂဓ (ယခုဘီဟာဟုေခၚေသာနယ္) ႏွင့္ ဆက္စပ္ ေနေသာ ရခုိင္နယ္ေျမထဲသုိ႔ ၀င္ေရာက္လာသူမ်ားျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ `မာဂ္´ဟူေသာ အမည္ကုိ ရၾက၏။
[ဦးေအာင္သာဦး ေရး၊ ရခုိင္ရာဇ၀င္ ယဥ္ေက်းမႈသမုိင္းႏွင့္ သုေတသီတုိ႔၏ အေတြးအျမင္၊ စာမ်က္ႏွာ-၂]
၁၄။ ရခုိင္နယ္ေျမကုိ အလြန္ေရွးက်ေသာ ေခတ္ကပင္ `အာရက္ခေဒသ´ဟူ၍ ေခၚတြင္ေၾကာင္း အာနႏၵ စျႏၵေက်ာက္စာတုိင္ေျမာက္မ်က္ႏွာ၌ ေရးထုိးထားေသာ ေက်ာက္စာတြင္ ေတြ႔ရ၏။ အာရကံ (Arakan) ဆုိေသာ စကားမွာ ယင္းမွဆင္းသက္လာေသာ စကားေပတည္း။
[ဦးေအာင္သာဦး ေရး၊ ရခုိင္ရာဇ၀င္ ယဥ္ေက်းမႈသမုိင္းႏွင့္ သုေတသီတုိ႔၏ အေတြးအျမင္၊ စာမ်က္ႏွာ-၅]
၁၅။ ကမာန္ (Kaman) အမ်ိဳးသားမ်ားသည္ ခရစ္သကၠရာဇ္ (၁၄၅၉) မွ (၁၄၈၂) အထိ ရခုိင္ဘုရင္ ဘေစျဖဴမင္း (ကလီမာသွ်ား) (Kalima Shah) လက္ထက္ကပင္ နန္းေတာ္အတြင္းမွာ အမႈထမ္းခဲ့ၾကသည္။ ထုိအခ်ိန္က လွံကုိင္ဒါးစြဲ သူရဲေကာင္းတပ္၊ ကမာန္ေလးကုိင္ သူရဲေကာင္းတပ္၊ သုိင္းတပ္၊ သူရဲတပ္ စသည္ျဖင့္ ရခုိင္တပ္မေတာ္ကုိ ဖြဲ႔စည္းခဲ့သည္။ ထုိအခ်ိန္ကာလက ကမာန္တပ္မေတာ္မွာလည္း သူရဲေကာင္း တပ္မေတာ္တစ္ခုအျဖစ္ ရခုိင္တပ္မေတာ္ ထဲ၌ ပါ၀င္ခဲ့ၾကသည္။ မင္းဘာႀကီးလက္ထပ္၌ ရခုိင္တပ္မေတာ္ ထဲတြင္ ကမာန္သူရဲေကာင္း ငါးေသာင္းေက်ာ္ ပါ၀င္ခဲ့သည္။
[(ဆရာေတာ္ အရွင္ဥကၠံ ေစာမဲက်ီ စာအုပ္)။ (ဦးလွထြန္းျဖဴ ေရး၊ ရခုိင္ျပည္နယ္ တုိင္းရင္းသား လူမ်ိဳးစုမ်ား၊ စာမ်က္ႏွာ-၄၆)]
၁၆။ ကမာန္လူမ်ိဳးမ်ားထဲတြင္ တုိင္းတပါးက လာသူမ်ားလည္းရွိသည္။ ၄င္းတုိ႔မွာ ခရစ္သကၠရာဇ္ (၁၆၅၂-၁၆၇၄)အတြင္း ရခုိင္ျပည္ကုိ စႏၵသုဓမၼရာဇာအုပ္ခ်ဳပ္ေနစဥ္ အိႏိၵယျပည္တြင္ သွ်ာသ်ဴဂ်ာ (Sha Shujar) ဘုရင္သည္ သူ႔ညီေတာ္ထံ စစ္ရႈံးျပီး ေနာက္လုိက္ေနာက္ပါ (၂၀၀) ေက်ာ္ (၃၀၀) ခန္႔ႏွင့္ ရခုိင္ဘုရင္ထံ ခုိလႈံလာသည္။ ရခုိင္ဘုရင္က တခ်ိဳ႕ကုိ သူ႔ထံ၌ ရွိနင္းျပီးျဖစ္ေသာ ေလးကမာန္သူရဲေကာင္း အမည္ေပးထား သည့္ သူရဲေကာင္းတပ္ထဲတြင္ ေပါင္းထည့္ခဲ့သည္။ ရခုိင္အမ်ိဳးသား ဗုဒၶဘာသာမ်ားမွ သူတုိ႔ (အီစၥလာမ္) ဘာသာထဲ ၀င္သြားေသာ ကမာန္မ်ားလည္းရွိ၏။ ကမာန္ဆုိေသာ ေ၀ါဟာရမွာ ပါရွန္စကားမွ ဆင္းသက္ လာ သည္။ ထုိစကားလုံးႏွင့္ ပတ္သက္၍ ရခုိင္ဘုရင္ ဘေစာျဖဴသမီးေတာ္ ဧခ်မ္းအပုိဒ္ (၃၃)တြင္ ကမာန္ ဆုိသည္မွာ ေလးျမားအတတ္၌ ကြ်မ္းက်င္ေသာ ေလးသည္ေတာ္မ်ားကုိ ေခၚဆုိသည္။ ရခုိင္တပ္မေတာ္တြင္ ကမာန္ေလးသည္ေတာ္ တပ္ရွိခဲ့သည္။
[ဦးလွထြန္းျဖဴ ေရး၊ ရခုိင္ျပည္နယ္ တုိင္းရင္းသား လူမ်ိဳးစုမ်ား၊ စာမ်က္ႏွာ-၄၈]
အိႏိၵယႏုိင္ငံတြင္ မဂုိမင္းဆက္တုိ႔မတုိင္မွီ ပါရွန္အႏြယ္တုိ႔ထီးျပိဳင္နန္းျပိဳင္ႏုိင္ငံမ်ား တည္ေထာင္ေနထုိင္ ခဲ့ၾက ေၾကာင္း၊ မဂုိမင္းမ်ား ႀကီးစုိးလာေသာအခါ ပါရွန္အႏြယ္မ်ားသည္ ျမန္မာျပည္ဘက္သုိ႔ စိမ့္၀င္ခဲ့ၾကသည္။ ယင္းတုိ႔ကုိ ဦးစြာပထမ ဖါရသီ ဟု ေခၚဆိုရာမွ ပါရသီ ဟုလည္းေကာင္း၊ ထုိမွတဖန္ ပသီဟူ၍လည္းေကာင္း ေျပာင္းလဲ ေခၚေ၀ၚခဲ့ၾကသည္။
[ေက်ာင္းအုပ္ဆရာႀကီး ဦးေရႊျပည့္ ေရး၊ ရခုိင္အႏြယ္၀င္ ကမာန္လူမ်ိဳးတုိ႔၏ ျဖစ္စဥ္သမုိင္း၊ စာမ်က္ႏွာ-၂၆]
၁၇။ ျမန္မာသကၠရာဇ္ (၆၀၈-၆၁၂) (ေအဒီ ၁၂၄၆-၁၂၅၀) တြင္ နန္းစံခဲ့ေသာ ရခုိင္ဘုရင္ ငႏူလုံးမင္းသည္ အေနာက္ဘဂၤလားကုိ စစ္ႏုိင္၍ ဖမ္းဆီးလာေသာ မြတ္စလင္ စစ္သုံ႔ပမ္းမ်ားကုိ ခဲြေ၀ေနရာခ်ေပးရာ၌ မြတ္စလင္ တစ္ေထာင္ကုိလည္း ကမာန္သူရဲေကာင္းတပ္သုိ႔ လႊဲေပးခဲ့သည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္ လြန္ခဲ့ေသာ ႏွစ္ေပါင္း (၈၀၀) ေက်ာ္ကပင္ ရခုိင္နန္းေတာ္တြင္ ေလးကမာန္စစ္သည္ေတာ္မ်ားက တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ ခဲ့ၾကသည္။
[ေက်ာင္းအုပ္ဆရာႀကီး ဦးေရႊျပည့္ ေရး၊ ရခုိင္အႏြယ္၀င္ ကမာန္လူမ်ိဳး တုိ႔၏ ျဖစ္စဥ္ သမုိင္း၊ စာမ်က္ႏွာ-၄၇]
၁၈။ ရခုိင္သက္ဦးဆံပုိင္ဘုရင္မ်ားစုိးစံစဥ္ကာလ ေျမာက္ဦးေခတ္တစ္ေလွ်ာက္ ေရႊနန္းေတာ္ညီလာခံတြင္ ဘုရင္အားအထြတ္အထိပ္ထား၍ ဘုရင္အပါးခစားရေသာ ဟာဇရားႀကီးမ်ား၊ လက္၀ဲလက္ယာ ဟာဇရား ငယ္မ်ား၊ လက္၀ဲလက္ယာဇုန္ဒါတ္ (ေခၚ) လက္ေရြးစင္စစ္သူႀကီးမ်ား၊ တပ္မွဴးႀကီးမ်ားစသျဖင့္ အဆင့္ အဆင့္ဖြဲ႔စည္းထားသည္။ ထုိဟာဇရားႀကီး၊ ဟာဇရားငယ္မ်ား၊ ဇုန္ဒါတ္ႀကီး၊ ဇုန္ဒါတ္ငယ္မ်ား၊ ပါရဒါရမိန္းမ မ်ား စသည္တုိ႔မွာ ပါရွန္ဘာသာစကားမ်ားႏွင့္ ဆက္ႏြယ္ေနေသာ စကားမ်ားျဖစ္သည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ေျမာက္ဦး ေခတ္တစ္ေလွ်ာက္လုံး ဘုရင့္အပါး၌ ပါရွန္အႏြယ္ကမာန္စစ္သည္ေတာ္မ်ား အျမဲမျပတ္ ခစားလ်က္ရွိသည္မွာ ထင္ရွားသည္။
[ေက်ာင္းအုပ္ဆရာႀကီး ဦးေရႊျပည့္ ေရး၊ ရခုိင္အႏြယ္၀င္ ကမာန္လူမ်ိဳး တုိ႔၏ ျဖစ္စဥ္ သမုိင္း၊ စာမ်က္ႏွာ-၃၁]
၁၉။ ၁၉၄၆ခုႏွစ္တြင္ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းသည္ ဦးေအာင္ဇံေ၀ (ရခုိင္)၊ ဟသၤတ ဦးျမ တုိ႔ႏွင့္ အတူ ရခုိင္ျပည္ စစ္ေတြျမိဳ႕သုိ႔ ေရာက္ခဲ့သည္။ ရခုိင္မြတ္စလင္ေခါင္းေဆာင္မ်ားကုိ ေခၚယူျပီး အစည္းအေ၀းက်င္းပရာတြင္ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း က `ရခုိင္မြတ္စလင္လူထုလည္း က်ေနာ္တုိ႔နဲ႔ တြဲျပီး အလုပ္လုပ္ၾကပါ။ က်ေနာ္တုိ႔ ေတြဟာ ေသတူ ရွင္ဖက္ေတြပါ။ မိမိတုိ႔လုိရာကုိ ေတာင္းၾကပါ။ က်ေနာ္ Blank Cheque ေပးပါမယ္။ က်ေနာ္ တတ္ႏုိင္သေလာက္ လုိက္ေလ်ာေပးပါမယ္။ တုိင္းရင္းသားေတြ ကြဲေနရင္ ဗမာျပည္ လြတ္လပ္ေရးရဖုိ႔ ခက္လိမ့္မယ္။´ဟု မိန္႔ၾကားခဲ့သည္။
[အမတ္မင္း ဦးဘုိးခုိင္ ကုိယ္တုိင္ေရး အတၱဳပတိၱ၊ စာမ်က္ႏွာ-၄]
ထုိစဥ္က မြတ္စလင္ေတြဟာ ဘာကုိမွမေတာင္းခံခဲ့ၾကဘူး။ ျမန္မာျပည္ လြတ္လပ္ေရးကုိပဲ အဓိက ထားခဲ့ ၾကတယ္။ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း ေခါင္းေဆာင္ေသာ ျမန္မာ့ေခါင္းေဆာင္မ်ားကုိလည္း မ်ားစြာ ယုံၾကည္ခဲ့ ၾက တယ္။ လြတ္လပ္ေရးရရွိျပီး ဒီမုိကေရစီကာလ ႏွစ္အနည္းငယ္ ေနာက္ပုိင္းကစျပီး ယေန႔တုိင္ေအာင္ မြတ္စလင္မ်ားမွာ သူတုိ႔ေမြးဖြားရာ ေနေျမမ်ား၌ပင္ အက်ဥ္းသားမ်ားအျဖစ္ ရွိေနၾကသည္။ အစုိးရသစ္ အေနႏွင့္ အဖိႏွိပ္ခံမြတ္စလင္မ်ား၏ အေရးကုိ ေျဖရွင္းႏုိင္လိမ့္မည္ဟု ယုံၾကည္ပါသည္။
[စာေရးသူ]
လြန္ခဲ့ေသာ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာက ျမန္မာႏုိင္ငံသုိ႔ အျခားတုိင္းရင္းသားမ်ား အစုလုိက္အျပဳံလုိက္ ၀င္ေရာက္ အေျခခ်ေနထုိင္ခဲ့ၾကသည္။ အလားတူ အီစၥလာမ္သာသနာမေပၚထြန္းမွီကာလက ယေန႔ အီစၥလာမ္ ဘာသာ၀င္မ်ားျဖစ္ေနၾကေသာ လူမ်ိဳးတုိ႔သည္လည္း ျမန္မာႏုိင္ငံသုိ႔လည္းေကာင္း၊ ရခုိင္ျပည္နယ္သုိ႔ လည္းေကာင္း ၀င္ေရာက္အေျခခ်ေနထုိင္ခဲ့ၾကသည္။
ေအဒီ (၇)ရာစု အစပုိင္းက အီစၥလာမ္သာသနာေပၚထြန္းလာေသာအခါ ထုိလူမ်ိဳးတုိ႔သည္ အေၾကာင္း အမ်ိဳးမ်ိဳးေၾကာင့္ အီစၥလာမ္ဘာသာကုိ ယုံၾကည္ကုိးကြယ္သူမ်ားျဖစ္လာၾကသည္။ အကယ္၍သာ ၄င္းတုိ႔မွာ အျခားဘာသာ၀င္မ်ားျဖစ္ေနၾကလွ်င္ (အီစၥလာမ္ဘာသာကုိ ဖိႏွိပ္ေနေသာ) ယေန႔ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ တိုင္းရင္းသားစစ္စစ္ျဖစ္ေနၾကေပမည္။ ျမန္မာသမုိင္းတစ္ေလွ်ာက္ တုိင္းရင္းသားျဖစ္လာၾကေသာ ထုိလူမ်ိဳး တုိ႔မွာ အီစၥလာမ္ဘာသာကုိ ယုံၾကည္ကုိးကြယ္ျခင္းေၾကာင့္ အုပ္ခ်ဳပ္သူတုိ႔က တုိင္းရင္းသားအျဖစ္ အသိ အမွတ္ျပဳရန္ ျငင္းဆန္ျခင္းမွာ ရွက္ဘြယ္လိလိျဖစ္ပါသည္။
အမွန္ကုိ အမွန္အတုိင္းလက္ခံျခင္းမွာ သတၱိျဖစ္၏။ အင္အားျဖင့္ အမွန္တရားကုိ ဖယ္ရွားျခင္း၊ ျငင္းပယ္ ျခင္းတုိ႔မွာ ေဖာက္ျပန္ေသာ လူတန္းစားတုိ႔၏ အမူအက်င့္ျဖစ္၏။
[စာေရးသူ]
Next page →
ေအာက္ပါသမုိင္းဆုိင္ရာ အခ်က္အလက္မ်ား (နံပါတ္–၁ မွ ၁၆ အထိ)မွာ ယခင္တပ္မေတာ္အစိုးရမွ ထုတ္ေ၀ ေသာ `သာသနာေရာင္၀ါ ထြန္းေစဖုိ႔´စာအုပ္၊ စာမ်က္ႏွာ–၆၅၊ ၆၆ ႏွင့္ ၆၇ တုိ႔တြင္ ေဖာ္ျပထားခ်က္ မ်ားျဖစ္သည္။
၁။ အီစၥလာမ္ဘာသာသည္ ျမန္မာႏုိင္ငံသုိ႔ လြန္ခဲ့ေသာ ႏွစ္ေပါင္း (၁၀၀၀)ေက်ာ္ (၁၂၀၀)ခန္႔ကစ၍ အုပ္စု လုိက္လည္းေကာင္း၊ တစ္ဦးခ်င္း ႏွစ္ဦးခ်င္းအားျဖင့္လည္းေကာင္း၊ ျပန္႔ႏွံ႔ ၀င္ေရာက္ခဲ့သည္။
၂။ ေအဒီ (၁၄)ရာစု ႏွစ္မ်ားအတြင္း စူမၾတား၊ ဂ်ာဘား၊ မာလာယုကြ်န္းဆြယ္မ်ားမွ တစ္ဆင့္ အာရာဗ္ ကုန္သည္မ်ားသည္ ျမိတ္ျမိဳ႕သုိ႔ ေရာက္ရွိေနၾကျပီးျဖစ္သည္။
၃။ ေအဒီ (၇၀၀)ႏွင့္ (၁၅၀၀)အၾကားတြင္ အေနာက္တုိင္းမွ အာရာဗ္ကုန္သည္၊ ပါရွန္ကုန္သည္ႏွင့္ ေရာမ ကုန္သည္တုိ႔သည္ မိမိတုိ႔ပင္ရင္း တုိင္းျပည္မ်ားမွ ရြက္သေဘၤာမ်ားျဖင့္၊ ျမန္မာႏုိင္ငံ ပင္လယ္ကမ္းရုိးတန္း ကုိ လည္းေကာင္း၊ ယင္းကုိေက်ာ္လြန္ကာ အေရွ႕ဘက္တရုတ္ျပည္ ကမ္းေျခသုိ႔လည္းေကာင္း၊ ကုန္စည္ ကူးသန္းေရာင္း၀ယ္ေရးအတြက္ ေရာက္ရွိခဲ့ၾကသည္။
၄။ ရမ္းျဗဲကြ်န္းအနီးပ်က္စီးေသာ အာရာဗ္သေဘၤာပါ မြတ္စလင္မ်ားသည္ ထုိအခါကပင္ ရမ္းျဗဲကြ်န္းတြင္ အေျခခ်ေနထုိင္ခဲ့ေၾကာင္း ေတြ႔ရသည္။
၅။ ရခုိင္ဘုရင္ မဟာတုိင္စျႏၵ လက္ထက္ (ေအဒီ ၇၈၈-၈၁၀)တြင္ ရမ္းျဗဲကြ်န္းအနီး၌ သေဘၤာမ်ားစြာ ပ်က္စီးခဲ့ေၾကာင္း အီစၥလာမ္ဘာသာ၀င္ သေဘၤာသားမ်ားအား ရခုိင္ျပည္မသုိ႔ ပုိ႔ကာ ေက်းရြာမ်ားတြင္ အတည္တက်ေနရာခ်ေပးခဲ့ေၾကာင္း ေတြ႔ရသည္။
၆။ ျမန္မာႏုိင္ငံ ဆိပ္ကမ္းျမိဳ႕မ်ားျဖစ္ေသာ ေက်ာက္ျဖဴ၊ ပုသိမ္၊ သံလွ်င္၊ မုတၱမ၊ ျမိတ္စသည္တုိ႔တြင္လည္း အလားတူ သေဘၤာပ်က္ျပားျခင္းဆုိင္ရာ အေၾကာင္းအရာမ်ားမွာ အခ်ိန္ကာလ ေစာေစာကပင္ ရွိခဲ့သည္။
၇။ မြန္ရာဇ၀င္ ျမန္မာရာဇ၀င္ႏွင့္ အခ်ိဳ႕ေသာ ဘုရားသမိုင္းမ်ားတြင္ သေဘၤာပ်က္စစ္သားမ်ား ကုန္သည္မ်ား၊ သေဘၤာသားမ်ား အေၾကာင္း ေရးသားထားသည္ကုိ ေတြ႔ရသည္။
၈။ ထုိအေၾကာင္းကုိ ျမန္မာႏုိင္ငံပင္လယ္ကမ္းရုိးတန္းတစ္ေလွ်ာက္၌ရွိေနေသာ အီစၥလာမ္ဘာသာ ဒါရ္ဂါမ်ား (ေခၚ) သူေတာ္စင္မ်ား၏ ဂူဗိမာန္မ်ားက သက္ေသခံေနသည္။
[၁၈၇၉ခုႏွစ္ ျဗိတိသွ်ဘားမား ေဂဇတ္ ကုိ ကုိးကား၍ ဆရာခ်ယ္ေရး ဗမာမြတ္စလင္ ေရွးေဟာင္း အတၱဳပတၱိ၊ စာမ်က္ႏွာ-၁၆]
၉။ ေအဒီ (၈)ရာစုအတြင္းက ပုဂံဘုရင္ပိတ္သုံမင္း လက္ထက္ သထုံ၊ မုတၱမေဒသမ်ားသုိ႔ အာရာဗ္ ကုန္သည္မ်ား ၀င္ထြက္သြားလာခဲ့ေၾကာင္း၊ အရာဗ္သေဘၤာမ်ားသည္ အေနာက္ဘက္ ဒမားစ္ကားစ္မွ အေရွ႕ အိႏိၵယကြ်န္းစုမ်ားႏွင့္ တရုတ္ျပည္မႀကီးအထိ ေရာက္ရွိခဲ့ေၾကာင္း ေဖာ္ျပထားသည္။
[ဦးၾကည္ (ဘီေအ၊ ရာဇ၀င္ဂုဏ္ထူး)ေရး၊ ျမန္မာရာဇ၀င္မွ သိေကာင္းစရာမ်ား၊ စာမ်က္ႏွာ-၁၅၆-၁၅၇]
၁၀။ တပင္ေရႊထီးမင္းလက္ထက္ ျမန္မာသကၠရာဇ္ (၈၉၇)ခုႏွစ္၊ ေအဒီ (၁၅၃၅)ခုႏွစ္က ဟံသာ၀တီသုိ႔ စစ္ခ်ီရာ ပသီ (ပန္းေသး)မြတ္စလင္တုိ႔သည္ မြန္တုိ႔ဘက္မွ ပါ၀င္တုိက္ခုိက္ခုခံျခင္း (မွန္နန္းရာဇ၀င္၊ ဒုတိယ တြဲ၊ စာမ်က္ႏွာ-၁၈၆)အရလည္းေကာင္း၊ သမုိင္းသုေတသီ ပညာရွင္မ်ား၏ မွတ္တမ္းအရလည္းေကာင္း၊ အီစၥလာမ္ဘာသာ၀င္မ်ားသည္ ျမန္မာႏုိင္ငံသုိ႔ လြန္ခဲ့ေသာ ႏွစ္ေပါင္း (၁၀၀၀)ေက်ာ္၊ (၁၂၀၀)ခန္႔ကစ၍ ေရာက္ရွိ အေျခခ်ေနထုိင္ခဲ့ၾကေၾကာင္းသိရွိရသည္။
၁၁။ ေအဒီ (၈)ရာစုႏွင့္ (၁၆)ရာစုအတြင္း ပါရွန္(အီရန္)ႏွင့္အာရာဗ္ သေဘၤာမ်ား ေရေၾကာင္းသြားလာမႈသည္ အေရွ႕ဖ်ားပင္လယ္မ်ားကုိ လြမ္းမုိးခဲ့သည္။ ထုိ႔ျပင္ ပါရွန္ႏွင့္အာရာဗ္ ကုန္သည္မ်ားသည္ ျမန္မာႏုိင္ငံ၏ ေရာင္း၀ယ္ေရးစခန္းမ်ားတြင္ အေျခခ်ေနထုိင္ခဲ့ၾကသည္။
၁၂။ ေအဒီ (၁၆၆၀)တြင္ အိႏိၵယျပည္၌ သွ်ာဂ်ာဟန္ဘုရင္ကြယ္လြန္ေသာအခါ သားေတာ္ သွ်ာသ်ဴဂ်ာသည္ ေနာင္ေတာ္ ၾသရန္ဇစ္ႏွင့္ နန္းလုခဲ့ရာ အေရးနိမ့္ခဲ့သျဖင့္ ရခုိင္ဘုရင္ စႏၵသုဓမၼမင္း (၁၆၅၂-၁၆၈၄)ထံ ခုိလႈံ လာခဲ့သည္။ စႏၵသုဓမၼမင္းႏွင့္ သွ်ာသ်ဴဂ်ာမင္းသားတုိ႔ မသင့္မတင့္ ျဖစ္ခဲ့ၾကသျဖင့္ သွ်ာသ်ဴဂ်ာ က်ဆုံးခဲ့ရာ၊ ၄င္း၏ အေျခြအရံ (ကမာန္ေလးသည္ေတာ္)မ်ားကုိ ရခုိင္ဘုရင္၏ကုိယ္ရံေတာ္ တပ္ဖြဲ႔တြင္ ခန္႔ထားခဲ့သည္။
၁၃။ ရခုိင္ဘုရင္ စႏၵ၀ိဇယမင္း (၁၇၁၀-၁၇၃၁)လက္ထက္၌ ထုိကမာန္မ်ားကုိ ႏွိပ္ကြပ္ခဲ့ရာ မ်ားစြာေသာ ကမာန္တုိ႔အား ရမ္းျဗဲကြ်န္း၊ စစ္ေတြအနီး သင္းဂနက္၊ သာရာကုန္းေက်းရြာမ်ားသုိ႔ ပုိ႔ထားခဲ့သည္။
၁၄။ ထုိ႔အျပင္ တုိင္းရင္းသားမ်ားျဖစ္ၾကေသာ အီစၥလာမ္ဘာသာကုိးကြယ္သည့္ ရခုိင္မ်ားသည္ စစ္ေတြျမိဳ႕ အေရွ႕ပုိင္းေဒသမ်ား၊ ရမ္းျဗဲကြ်န္းႏွင့္ သံတြဲတစ္၀ုိက္ ေနရာအႏွံ႔အျပား၌ ရွိေနၾကသည္။
၁၅။ ေအဒီ (၁၅၃၉)တြင္ ဘုရင္တပင္ေရႊထီးသည္ ပဲခူးကုိတုိက္ခုိက္စဥ္ႏွင့္ ေအဒီ (၁၅၉၉)၌ ေတာင္ငူဘုရင္ က ပဲခူးကုိတုိက္ခုိက္ခဲ့စဥ္တြင္ ဖမ္းဆီးရမိေသာ မြတ္စလင္မ်ား၊ ေအဒီ (၁၅၄၇)တြင္ ဘုရင္တပင္ေရႊထီး သည္ ျမဳိ႕ေဟာင္းျမိဳ႕ကုိ ၀င္တုိက္ခုိက္စဥ္ႏွင့္ ေအဒီ (၁၇၀၇)၌ စေနမင္း၏အရာရွိမ်ားက သံတြဲကုိ တုိက္ခုိက္ခဲ့စဥ္ ဖမ္းဆီးရမိေသာ မြတ္စလင္မ်ား၊ ေအဒီ (၁၆၁၃)တြင္ အေနာက္ဘက္လြန္မင္းက သံလွ်င္ကုိတုိက္ခုိက္၍ သံလွ်င္က်ေသာအခါ ဒီဗရစ္တုိ၏ စစ္သည္မြတ္စလင္မ်ား၊ စစ္ပြဲျပီးစီးျပီးေနာက္ သေဘၤာမ်ားျဖင့္ ေရာက္ရွိလာေသာ မြတ္စလင္မ်ားအား ေရႊဘုိခရုိင္ ေျမဒူး၊ စစ္ကုိင္းခရုိင္ ပင္းယ ႏွင့္ ခံလူး၌လည္းေကာင္း၊ ေက်ာက္ဆည္ခရုိင္ လက္ပံ၌လည္းေကာင္း၊ ရမည္းသင္းခရုိင္ ယင္းေတာ္၌လည္းေကာင္း အသီးသီး ေနရာခ်ထားေၾကာင္း ေတြ႔ရွိရသည္။
၁၆။ ဘုိးေတာ္ဘုရားလက္ထက္ ေအဒီ (၁၈၀၁)တြင္ ေရႊတုိက္ပုရပုိက္မွ ေက်ာက္တလုံးကုိ ဗုိလ္မင္းရဲလွ ေက်ာ္ထင္ ေရးကူးေသာ စစ္တမ္း၌ ျမန္မာသကၠရာဇ္ (၁၀၆၀-၁၀၇၆)အထိ၊ ေအဒီ (၁၆၉၈-၁၇၁၄)အထိ နန္းစံေသာ အင္း၀စေနမင္း လက္ထက္တြင္ ရခုိင္ဘက္မွ၀င္ေရာက္လာေသာ မြတ္စလင္ (၃၀၀၀)ေက်ာ္ အား ေအဒီ (၁၇၀၉)တြင္ ေအာက္ပါ (၁၂)ေနရာ၌ ေနရာခ်ေပးခဲ့သည္။
(၁) ေတာင္ငူ (၂) ရမည္းသင္း (၃) ေညာင္ရမ္း (၄) ယင္းေတာ္ (၅) မိတိၱလာ (၆)ပင္းတလဲ (၇) တဘက္ဆြဲ (၈) ေဘာဓိ (၉) သာစည္ (၁၀) စည္ပုတၱရာ (၁၁) ေျမဒူး (၁၂) ဒီပဲယင္း စသည္တုိ႔ျဖစ္သည္။
End…………………………………………………………………………………
TQ Bo Min Aung
Dr Ko Ko Gyi's Blog 
Leave a Reply